زمانی که پزشک با روش های گوناگون تشخیص می دهد که رگهای قلب بیمار دچار انسداد شده و نیاز به باز شدن دارند، یکی از روش هایی که انتخاب می کند، آنژیوپلاستی قلب است. آنژیوپلاستی معمولا به دنبال آنژیوگرافی انجام می شود. پزشک با روش آنژیوگرافی تشخیص گرفتگی عروق قلب را می دهد و با آنژیوپلاستی، آن را درمان می کند. در این مطلب، شما را با این فرایند آشنا می کنیم.
آنژیوپلاستی چیست؟
آنژیوپلاستی فرایندی بدون جراحی، برای باز کردن عروق کرونر است. این فرایند با نام فنر زدن قلب نیز شناخته می شود. در آنژیوپلاستی یک کاتتر دارای بالون به عروق خونی که دچار گرفتگی شده اند، وارد شده و جهت کمک به بهبود جریان خون آن ها را گشاد می کنند.
این روش اغلب با جایگذاری یک لوله فلزی تور مانند به نام استنت نیز همراه است. این استنت شریان را باز نگه داشته و احتمال تنگی مجدد آن را کاهش می دهد. اغلب استنت ها به دارو آغشته بوده تا به باز ماندن شریان کمک کنند. در موارد نادر، امکان جایگذاری استنت های فاقد دارو نیز وجود دارد.
آنژیوپلاستی می تواند علائم انسداد شریان ها همچون درد قفسه سینه و تنگی نفس را بهبود بخشد. این فرایند اغلب در حین حمله قلبی جهت باز کردن سریع یک شریان مسدود شده و کاهش آسیب قلبی به کار می رود.
آیا آنژیوپلاستی عروق کرونری برای همه مناسب است؟
آنژیوپلاستی برای درمان تجمع پلاک های چربی در عروق خونی قلب به کار می رود. به تجمع این رسوبات چربی آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین گفته می شود. در صورت بروز موارد زیر آنژیوپلاستی به عنوان یک روش درمانی به شمار می آید:
- عدم بهبود سلامت قلب با مصرف دارو یا تغییر در سبک زندگی
- بدتر شدن درد قفسه سینه (آنژین)
- ابتلا به حمله قلبی: آنژیوپلاستی می تواند به سرعت یک شریان مسدود شده را باز کرده و از آسیب بیشتر به قلب پیشگیری کند.
آنژیوپلاستی برای همه افراد مناسب نیست. بسته به وسعت بیماری قلبی و سلامت کلی بیمار، پزشک می تواند یکی از روش های جراحی بای پس شریان کرونری یا آنژیوپلاستی را برای بیمار انتخاب کند. در صورت بروز موارد زیر فرد به جراحی بای پس شریان کرونری نیاز خواهد داشت:
- تنگی شریان اصلی خون رسان به سمت چپ قلب
- ضعف عضله قلب
- ابتلا به دیابت و انسداد های متعدد در شریان ها
- در جراحی بای پس شریان کرونری، بخش مسدود شده شریان کرونری با استفاده از یک رگ خونی سالم از دیگر نواحی بدن دور زده می شود.
خطرات آنژیوپلاستی قلب
با اینکه آنژیوپلاستی قلب نسبت به جراحی بای پس روشی کم تهاجم تر برای باز کردن رگهای قلب است، اما باز هم با خطراتی همراه است. رایج ترین خطرات آنژیوپلاستی شامل موارد زیر می شوند:
تنگ شده دوباره رگ رقلب
هنگامی که آنژیوپلاستی با جایگذاری استنت آغشته به دارو ترکیب می شود، خطر انسداد مجدد شریان به کمتر از ۵ درصد می رسد. در صورت استفاده از استنت های فاقد دارو، خطر تنگی مجدد شریان در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد خواهد بود.
لخته های خونی
لخته های خونی می توانند حتی پس از فرایند در استنت ها تشکیل شوند. این لخته ها می توانند رگهای قلب را مسدود کرده و سبب بروز حمله قلبی شوند. مصرف آسپرین به همراه کلوپیدوگرل (پلاویکس)، پرازوگرل (افیسنت) یا دیگر دارو های ضد انعقاد خون جهت کاهش احتمال تشکیل لخته در استنت ضروری است. بیماران باید درباره مدت مصرف این دارو ها با پزشک خود مشورت کنند. هرگز نباید بدون مشورت با پزشک مصرف این دارو ها را قطع کرد.
خونریزی
امکان دارد، در هنگام ورود کاتتر به پا یا بازو خونریزی بروز دهد. با اینکه این خونریزی معمولا سبب کبودی شده اما گاهی اوقات می تواند جدی بوده و نیازمند انتقال خون یا فرایند های جراحی باشد.
دیگر خطرات نادر آنژیوپلاستی شامل موارد زیر هستند:
حمله قلبی
با اینکه احتمال بروز این مورد نادر است، اما امکان بروز حمله قلبی در حین فرایند وجود دارد.
آسیب شریان کرونری
ممکن است عروق کرونری در حین فرایند پاره شود. این عارضه نیازمند جراحی اورژانسی بای پس شریان کرونری است.
مشکلات کلیوی
رنگ به کار رفته در آنژیوپلاستی و استنت گذاری مخصوصا در افراد مبتلا به مشکلات کلیوی می تواند سبب آسیب به کلیه ها شود. در صورتی که فرد در معرض خطر بالای ابتلا به این عارضه باشد پزشک اقداماتی را جهت محافظت از کلیه ها انجام می دهد. از جمله این موارد می توان به کاهش مقدار ماده حاجب (رنگ) و حفظ میزان مایعات بدن در حین فرایند اشاره کرد.
سکته مغزی
در صورتی که پلاک موجود در شریان در هنگام عبور کاتتر از آئورت آزاد شود، امکان بروز سکته مغزی وجود دارد. لخته های خونی نیز ممکن است در اثر این فرایند شکل گرفته و به عروق خونی مغز راه یابند. سکته مغزی یکی از عوارض بسیار نادر آنژیوپلاستی کرونری بوده و مصرف دارو های رقیق کننده خون خطر ابتلا به آن را کاهش می دهند.
ضربان غیر طبیعی قلب
در حین این فرایند، امکان دارد قلب ضربانی بسیار آرام یا بسیار سریع داشته باشد. با اینکه این مشکلات در ریتم قلب معمولا کوتاه مدت هستند، اما گاهی اوقات به مصرف دارو یا ضربان ساز موقت نیاز است.
قبل از آنژیوپلاستی قلب چه کارهایی انجام می شود؟
قبل از تعیین وقت فرایند آنژیوپلاستی، پزشک سابقه پزشکی فرد را بررسی کرده و او را از نظر فیزیکی معاینه می کند. پزشک انجام برخی آزمایش های متداول همچون تصویر برداری اشعه ایکس از قفسه سینه، نوار قلب (الکترو کاردیوگرام) و تست خون را از بیمار درخواست می کند.
پزشک همچنین جهت بررسی انسداد شریان های رونده به قلب و امکان درمان آن ها با آنژیوپلاستی یک آزمایش تصویر برداری به نام آنژیوگرافی کرونری انجام می دهد.
در صورت تشخیص گرفتگی عروق قلب در حین آنژیوگرافی کرونری، پزشک فورا به انجام آنژیوپلاستی و استنت گذاری اقدام می کند. دستور العمل های آماده شدن توسط پزشک یا تیم درمان به بیمار ارائه می شوند.
امکان دارد پزشک تعدیل یا قطع مصرف برخی دارو ها را قبل از آنژیوپلاستی از بیمار بخواهد. آسپرین، دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و رقیق کننده های خون از جمله این دارو ها هستند.
اقداماتی که بیمار باید قبل از آنژیوپلاستی انجام دهد:
- بیماران باید پزشک را از تمامی دارو های مصرفی خود از جمله مکمل های گیاهی مطلع کنند.
- بیماران باید از ۶ تا ۸ ساعت قبل از فرایند از خوردن و نوشیدن خودداری کنند.
- بهتر است تمامی دارو های مصرفی خود را از جمله نیتروگلیسرین (در صورت مصرف) در روز فرایند با خود به بیمارستان آورد.
- آنژیوپلاستی نیازمند یک شب بستری در بیمارستان بوده و پس از انجام فرایند بیمار قادر به رانندگی نخواهد بود. به همین دلیل باید جهت رفتن به خانه، قبل از فرایند با یکی از دوستان یا اعضای خانواده هماهنگ شود.
آنژیوپلاستی قلب چگونه انجام می شود؟
آنژیوپلاستی توسط متخصص قلب و تیمی از پرستاران و تکنسین های متخصص در زمینه قلب و عروق انجام می شود. محل انجام این فرایند بخشی مخصوص از بیمارستان به نام آزمایشگاه کاتتر گذاری قلب است. آنژیوپلاستی از طریق شریانی در کشاله ران، بازو یا مچ دست انجام شده و نیازمند بیهوشی عمومی نیست.
در حین این فرایند دارو های آرام بخش به بیمار تزریق می شود. بسته به میزان آرام بخشی دارو ها بیمار ممکن است در حین فرایند بیدار یا خواب باشد.
بیمار از طریق یک خط وریدی در دست یا بازوی خود مایعات، دارو های آرام بخش و رقیق کننده خون (ضد انعقاد) را دریافت می کند. ضربان قلب، نبض، فشار خون و سطح اکسیژن خون فرد در حین فرایند پایش می شوند.
پزشک ناحیه ورود کاتتر در دست، پا یا مچ را با استفاده از یک محلول ضد عفونی کننده آماده کرده و یک پوشش استریل بر روی بدن قرار می دهد. پزشک با استفاده از یک داروی بی حس کننده موضعی ناحیه درمان را بی حس و سپس یک برش بسیار کوچک ایجاد می کند.
پس از این مرحله، یک سیم هدایتی به درون رگ خونی وارد می شود. پزشک با کمک تصویر برداری اشعه ایکس لوله ای باریک به نام کاتتر را درون شریان بیمار هدایت می کند. پس از قرار گیری کاتتر در محل انسداد شریان ماده حاجب (رنگ مخصوص) تزریق می شود. این کار امکان دیدن درون عروق خونی و تشخیص نواحی انسداد در تصاویر اشعه ایکس را برای پزشک فراهم می کند.
یک بالون کوچک به همراه یا بدون استنت در محل انسداد متورم شده و شریان مسدود شده را باز می کند. پس از گشاد شدن شریان، بالون کوچک شده و کاتتر از بدن خارج می شود. در صورت ابتلا به انسداد های متعدد، این فرایند برای رفع هر کدام از آن ها تکرار می شود. آنژیوپلاستی می تواند بسته به دشواری، تعداد انسداد ها و بروز عوارض تا چندین ساعت به طول انجامد.
امکان دارد در هنگام ورود کاتتر مقداری فشار احساس شود. همچنین، در هنگام باد شدن بالون و کشیده شدن شریان مقداری ناراحتی خفیف احساس می شود. با این حال، معمولا در حین فرایند بیمار درد شدیدی را تجربه نمی کند.
استنت گذاری قلب چگونه است؟
اغلب افرادی که تحت درمان آنژیوپلاستی قرار می گیرند، استنت گذاری نیز برای آن ها انجام می شود. استنت یک لوله فلزی تور مانند است که از دیواره شریان حمایت و از تنگی مجدد آن پیشگیری می کند. در ادامه نحوه انجام استنت گذاری بیان شده است:
- در ابتدا، استنت به صورت جمع شده بر روی نوک کاتتر قرار داشته و به محل انسداد شریان هدایت می شود. در محل انسداد، بالون همراه با متورم شدن خود استنت را نیز باز کرده و آن را در محل مناسب در شریان قرار می دهد.
- پس از این مرحله، استنت جهت باز نگه داشتن و بهبود جریان خون رونده به قلب به صورت دائم در شریان باقی می ماند. در برخی موارد، برای باز شدن یک انسداد به بیش از یک استنت نیاز است.
- پس از قرار گیری استنت در محل خود، بالون کوچک شده و کاتتر از بدن خارج می شود.
- پس از فرایند تصاویر بیشتری با اشعه ایکس از قفسه سینه گرفته می شود تا وضعیت جریان خون در شریان های درمان شده مشخص شود.
اغلب استنت های به کار رفته در آنژیوپلاستی آغشته به دارو هستند. این دارو ها به آهستگی در جریان خون رها شده و از تشکیل پلاک های جدید و تنگی مجدد عروق خونی جلوگیری می کنند. پس از استنت گذاری، پزشک جهت کاهش خطر تشکیل لخته های خونی بر روی استنت چندین دارو را تجویز می کند که از جمله آن ها می توان موارد زیر را نام برد:
- آسپرین
- کلوپیدوگرل (پلاویکس)
- تیکاگرلور (بریلینتا)
- پرازوگرل (افیسنت)
مراقبت های بعد از آنژیوپلاستی قلب
- در صورتی که فرایند به صورت غیر اورژانسی باشد، بیمار یک شب را در بیمارستان سپری کرده و علاوه بر پایش قلب، دارو های خود را نیز دریافت می کند.
- افراد معمولا یک هفته پس از آنژیوپلاستی می توانند به انجام فعالیت روزانه خود بازگردند.
- پس از مرخص شدن به خانه افراد باید جهت دفع ماده حاجب مقادیری زیادی آب بنوشند.
- باید به مدت حداقل یک روز از انجام فعالیت های ورزشی شدید یا بلند کردن اجسام سنگین خودداری کرد.
- بیماران می توانند درباره محدودیت های فعالیتی خود از پزشک یا پرستار خود سوال کنند.
در صورت بروز موارد زیر باید فورا با پزشک یا تیم درمانی بیمارستان تماس گرفت:
- خونریزی یا تورم محل ورود کاتتر
- ابتلا به درد یا ناراحتی در محل ورود کاتتر
- مشاهده علائم عفونت همچون قرمزی، تورم، خروج ترشحات یا تب
- تغییر در دما و رنگ پا یا دستی که جهت درمان استفاده شده است.
- احساس ضعف یا غش کردن
- درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- مصرف دارو های رقیق کننده خون
بیماران باید به دقت از توصیه های پزشک در زمینه درمان با دارو های رقیق کننده خون پیروی کنند. از جمله این دارو ها می توان آسپرین، کلوپیدوگرل (پلاویکس)، پرازوگرل (افیسنت) یا دارو های مشابه را نام برد. اغلب افرادی که تحت آنژیوپلاستی با یا بدون استنت گذاری قرار می گیرند باید به صورت مادام العمر آسپرین مصرف کنند.
افرادی که تحت استنت گذاری قرار گرفته اند باید به مدت ۶ تا ۱۲ ماه دارو های رقیق کننده خون همچون کلوپیدوگرل مصرف کنند. در صورت داشتن هر گونه سوال یا نیاز به انجام یک جراحی دیگر، باید قبل از توقف مصرف این دارو ها با پزشک متخصص قلب مشورت کرد.
زندگی بعد از آنژیوپلاستی
آنژیوپلاستی کرونری به طور قابل توجهی جریان خون را در شریان های کرونری تنگ یا مسدود شده افزایش می دهد. پس از انجام این فرایند، درد قفسه سینه کاهش یافته و فرد بهتر می تواند به ورزش کردن بپردازد. انجام آنژیوپلاستی و استنت گذاری به معنای درمان شدن بیماری قلبی نیست بلکه باید عادت های سالم در سبک زندگی خود را ادامه داده و دارو های تجویزی را طبق دستور پزشک مصرف کرد.
جهت حفظ سلامت قلب پس از آنژیوگرافی باید موارد زیر را انجام داد:
- ترک مصرف سیگار
- کاهش سطح کلسترول خون
- مصرف یک رژیم غذایی سالم و دارای مقادیر اندک چربی اشباع شده
- کنترل وزن نرمال
- کنترل بیماری های دیگر همچون دیابت و فشار خون
- ورزش منظم
- مصرف دارو های تجویز شده طبق دستور پزشک
جراحی بای پس شریان کرونری نسبت به آنژیوپلاستی یک فرایند تهاجمی تر و نیازمند به یک دوره بهبودی طولانی است. موفقیت در انجام آنژیوپلاستی می تواند به معنای عدم نیاز به انجام جراحی بای پس باشد.
تنگی نفس بعد از آنژیوپلاستی
برخی افراد بعد از عمل آنژیوپلاستی قلب علائمی مانند تنگی نفس را تجربه می کنند. در صورت داشتن علائم قبل از فرایند همچون تنگی نفس یا درد قفسه سینه باید با پزشک خود تماس بگیرید. در صورت احساس درد قفسه سینه در هنگام استراحت یا عدم پاسخ دهی آن به مصرف نیتروگلیسرین فورا با ۱۱۵ تماس گرفته یا به اورژانس نزدیک ترین بیمارستان مراجعه کنید.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
