با توجه به اینکه ورزشکاران دارای سبک زندگی سالمی هستند، اغلب این تصور وجود دارد که در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی نمی باشند. در صورتی که ورزشکاران حرفه ای نیاز ویژه ای به مراقبت از قلب خود دارند؛ زیرا قلب این افراد نسبت به افراد عادی فشار بیشتری را تحمل می کند. بسیاری از بیماری های قلبی در شرایط عادی بروز پیدا نمی کنند، اما زمانی که فشار روی قلب از حد معینی فراتر رود، آن بیماری ها بروز پیدا کرده و می تواند برای فرد خطرات زیادی ایجاد کند. به همین دلیل است که ورزشکاران نیاز به معاینات تخصصی مداوم قلب دارند تا از خطرات بیماری های قلبی در امان باشند.
مشکلات قلبی که می توانند ورزشکاران را تحت تاثیر قرار دهند
چندین مشکل قلبی وجود دارند که می توانند افراد ورزشکاران را تحت تاثیر قرار دهند. موارد زیر برخی از انواع رایج آن ها هستند:
بیماری قلبی مادرزادی:
این موارد با نام نقص های مادرزادی قلب نیز شناخته شده و شامل ناهنجاری های هستند که از زمان تولد در ساختار قلب وجود دارند. نزدیک به یک چهارم نوزادان به وجود سوراخی در قلب خود دچار هستند. این نقص ممکن است بدون علامت بوده یا در آینده منجر به بروز مشکلاتی شود.
بیماری های قلبی وراثتی:
بیماری عروق کرونری می تواند به صورت وراثتی در خانواده ها وجود داشته و به نارسایی قلبی، سکته مغزی یا حمله قلبی منجر شود. برخی اختلالات قلبی همچون آریتمی و کلسترول بالا نیز می توانند به صورت وراثتی باشند.
آریتمی ها:
آریتمی به ضربان غیر طبیعی قلب گفته می شود که می تواند بسیار سریع، بسیار آهسته یا نامنظم باشد. آریتمی ها می توانند به دیگر مشکلات قلبی منجر شده و افراد تمامی سنین از جمله نوزادان، جوانان، بزرگسالان، میانسالان و سالمندان را تحت تاثیر قرار دهند.
فشار خون بالا (هایپرتانسیون):
فشار خون بالا رایج ترین بیماری قلبی عروقی در میان ورزشکاران و افراد فعال از نظر فیزیکی به شمار می آید. این بیماری معمولا در اوایل بزرگسالی شروع شده و با افزایش سن بر شیوع آن افزوده می شود. این موارد تنها برخی از مشکلات قلبی هستند که امکان دارد ورزشکاران را به خود مبتلا کرده یا تحت تاثیر قرار دهند. در حالی که داشتن رژیم تغذیه مناسب و فعالیت فیزیکی می تواند خطر ابتلای فرد به بیماری های قلبی را کاهش دهد اما امکان دارد ورزشکاران به دلیل سن، سابقه خانوادگی یا عوامل دیگر هنوز هم در معرض ابتلا به مشکلات قلبی باشند.
ایست قلبی ناگهانی در ورزشکاران (SCA)
ایست قلبی ناگهانی هنگامی بروز می دهند که مشکلات الکتریکی در قلب سبب ایجاد ضربان به شدت سریع و اختلال در جریان خون شوند. در نتیجه این وضعیت، قلب توانایی پمپاژ خون به اندام های حیاتی بدن را از دست خواهد داد. در صورتی که این مشکل به سرعت درمان نشود، ایست های قلبی ناگهانی ظرف چند دقیقه می توانند به مرگ های قلبی ناگهانی منجر شوند.
ایست قلبی ناگهانی عامل اصلی مرگ در ورزشکاران جوان است. احتمال ابتلا به ایست قلبی ناگهانی در ورزشکاران جوان از جمله دانش آموزان دبیرستان و دانشجویان دانشگاه نسبت به همسالان غیر ورزشکار خود بیش از ۲ برابر است. در پایین چندین نکته کلیدی در زمینه مرگ قلبی ناگهانی در ورزشکاران جوان بیان شده است:
- میانگین سن ابتلا به مرگ قلبی ناگهانی در ورزشکاران جوان ۱۷.۵ سال است.
- ۹۰ درصد قربانیان مرگ قلبی ناگهانی مردان هستند.
- بیش از دو سوم ورزشکاران جوانی که به صورت ناگهانی دچار مرگ شده اند بازیکنان فوتبال یا بسکتبال بوده اند.
- در حالی که ایست قلبی ناگهانی می تواند بدون هشدار قبلی بروز دهد اما علائم آن می توانند شامل غش کردن در حین فعالیت فیزیکی، سابقه خانوادگی مرگ قلبی ناگهانی، تنگی نفس یا درد قفسه سینه شوند.
درمان اختصاصی ورزشکاران مبتلا به بیماری قلبی
غربالگری سلامت قلب، پیشگیری و انجام بررسی های دوره ای جهت سالم نگه داشتن قلب و تشخیص هر چه سریع تر بیماری های قلبی ضروری هستند. متخصصان به ورزشکارانی که در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی هستند توصیه می کنند که با متخصص قلب مشورت کنند. ورزشکار با انجام این اقدام می تواند زندگی خود را نجات داده و بیماری قلبی را قبل شروع متوقف کند.
پزشکان کلینیک قلب سلامت در زمره پزشکان معتمد و اعضای کمیته پزشکی فدراسیونهای مختلف بوده و با اشراف کامل به مسائل قلبی مربوط به ورزشکاران حرفه ای، به صورت فوق تخصصی اقدام به بررسی وضعیت قلبی – تنفسی و عملکردی ورزشکاران می نمایند.
علائم و نشانه های مشکلات قلبی ورزشکاران
- ضربان قلب پایین (برادی کاردی)
- وجود یک ایمپالس بطن چپ که به یک طرف متمایل شده و از نظر اندازه و دامنه نوسان افزایش یافته است.
- سمع صدای مر مر تخلیه سیستولیک در لبه پایین و چپ استرنوم (جناغ)
- سمع صدای سوم (S3) به دلیل پر شدن سریع و زود هنگام بطن در دیاستول
- سمع صدای چهارم (S4) که به دلیل افزایش زمان دیاستولیک حین برادی کاردی در حالت استراحت بهتر شنیده می شود.
- نبض جهنده کاروتید
این علائم بیانگر تغییرات ساختاری قلب هستند که جهت سازگاری با ورزش شدید به وجود آمده اند.
روش های تشخیص بیماری های قلبی در ورزشکاران
تشخیص این وضعیت معمولا با ارزیابی بالینی و نوار قلب، گاهی اوقات با اکوی قلبی و به ندرت با MRI قلبی یا تست استرس انجام می شود. یافته ها معمولا در حین غربالگری روتین یا ارزیابی نشانه های غیر مرتبط شناسایی می شوند. اکثر ورزشکاران با اینکه اغلب آزمایش نوار قلب را انجام می دهند اما نیازی به آزمایش های پیشرفته ندارند. در صورتی که نشانه ها بیانگر یک اختلال قلبی باشند آزمایش های نوار قلب، اکوی قلبی و تست استرس ورزشی انجام می شوند. از جمله این نشانه ها می توان تپش قلب و درد قفسه سینه را نام برد. قلب ورزشکار تشخیصی است که با رد احتمال دیگر مشکلات قلبی به دست می آید. به همین دلیل، تمایز این وضعیت از مشکلات تهدید کننده قلبی همچون موارد زیر الزامی است:
- کاردیومیوپاتی قلبی
- کاردیومیوپاتی تاخیری
- بیماری ایسکمیک قلبی
- کاردیومیوپاتی آریتموژنیک بطن راست
در هنگام متناقض بودن نتایج آزمایش های تشخیصی دیگر، آزمایش MRI قلبی می تواند مفید باشد.
نوار قلب
مهم ترین یافته در نوار قلب برادی کاردی سینوسی است که به ندرت به کمتر از ۴۰ ضربان بر دقیقه نیز می رسد. آریتمی سینوسی اغلب با ضربان قلب پایین همراه می شود. برادی کاردی در حالت استراحت می تواند به موارد زیر نیز منجر شود:
- اکتوپی بطنی یا دهلیزی (از جمله انواع دوگانه و تاکی کاردی بطنی غیر مداوم): در این موارد وقفه های پس از ضربان های اکتوپیک از ۴ ثانیه بیشتر نمی شوند.
- ضربان ساز فوق بطنی سرگردان
دیگر یافته های بالینی احتمالی شامل موارد زیر هستند:
- بلوک دهلیزی بطنی درجه ۱ (حداکثر در یک سوم ورزشکاران)
- بلوک دهلیزی بطنی درجه ۲ (عمدتا نوع ۱): این مورد معمولا در هنگام استراحت بروز داده و در هنگام ورزش برطرف می شود.
- موج QRS پر ولتاژ با تغییرات تحتانی و جانبی موج T (نشانه هایپر تروفی بطن چپ)
- معکوس شدن شدید موج T از نظر جانبی و فوقانی
- بلوک ناقص باندل شاخه راست
در هر حال بلوک دهلیزی بطنی درجه ۳ غیر طبیعی بوده و باید به صورت کامل ارزیابی شود. این تغییرات در نوار قلب و ریتم با رویداد های بالینی نامطلوب همراه نشده و بیانگر این هستند که آریتمی های مختلف در این ورزشکاران غیر طبیعی نیستند. این آریتمی ها معمولا پس از یک دوره نسبتا کوتاه ورزش نکردن کاملا رفع شده یا به شدت کاهش می یابند.
اکوی قلب
پزشک معمولا با انجام اکوی قلب می تواند مشکل قلبی ورزشکار را از کاردیومیوپاتی تمایز دهد. با این حال، به دلیل شباهت بزرگی فیزیولوژیک و پاتولوژیک قلب تمایز این دو همواره شفاف نیست. ویژگی مشترک بین قلب ورزشکار و کاردیومیوپاتی ضخامت دیواره بطن چپ است که در مردان ۱۳ تا ۱۵ و در زنان ۱۱ تا ۱۳ میلی متر است. در این ویژگی مشترک، حضور حرکت سیستولیک قدامی دریچه میترال به طور قوی بیانگر هیپرتروفی ناشی از آسیب قلبی (کاردیومیوپاتی) است. همچنین، در حالی که شاخص های دیاستولیک ممکن است در کاردیومیوپاتی غیر طبیعی باشند اما در سندرم قلب ورزشکار معمولا طبیعی هستند. به طور کلی، تغییرات اکوی قلبی ارتباط اندکی با میزان ورزش و عملکرد قلبی عروقی فرد دارند. در این آزمایش معمولا نارسایی خفیف دریچه میترال و نارسایی دریچه سه لختی تشخیص داده می شوند.
علاوه بر موارد فوق، لازم به ذکر است که بزرگی قلب در ورزشکاران مدتی پس از ترک ورزش کاهش یافته اما در کاردیومیوپاتی به همان صورت باقی می ماند.
تست ورزش
در حین این آزمایش، در مقادیر کمتر از بیشینه استرس، ضربان قلب پایین تر از حد معمول بوده و در بیشینه استرس ضربان قلب به طور مناسب و قابل مقایسه ای نسبت به افراد غیر ورزشکار افزایش می یابد. قلب و ضربان آن پس از ورزش به سرعت احیا می شوند. در صورت بروز موارد زیر پاسخ فشار خون طبیعی است:
- افزایش فشار خون سیستولیک
- افت فشار خون دیاستولیک
- پایداری نسبی میانگین فشار خون
بسیاری از تغییرات نوار قلب در حالت استراحت، در هنگام ورزش کاهش یافته یا از بین می روند. این یافته یک نکته کلیدی در تمایز بیماری قلب ورزشکار از بیماری های قلبی افراد عادی است. با این حال، طبیعی شدن کاذب وارونگی های موج T می تواند بیانگر ایسکمی میوکارد بوده و انجام بررسی های بیشتر را در ورزشکاران مسن الزامی کند. همچنین، طبیعی بودن تست ورزش احتمال ابتلا به کاردیومیوپاتی را رد نمی کند.
تصویربرداری MRI قلبی (CMR)
با اینکه مطالعات هنوز این موضوع را تایید نکرده اند اما اطلاعات بدست آمده بیان دارند که MRI قلبی می تواند در تمایز مشکل قلبی ورزشکاران از کاردیومیوپاتی مفید باشد. در کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، MRI قلبی می تواند هایپرتروفی مرکزی را تشخیص دهد که در اکوی قلبی مخفی مانده است. این روش در تشخیص هایپرتروفی مرکزی نواحی مختلف مخصوصا نوک قلب (اپکس)، دیواره آزاد قدامی و دیواره خلفی کاربرد دارد. تصویر برداری تاخیری پس از تزریق ماده حاجب می تواند الگویی از فیبروز شدن دیواره میانی را در برخی بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی هایپرتروفیک نشان دهد. این الگو مخصوصا در بخش هایی از دیواره بطن چپ دیده می شود که حداکثر هایپرتروفی را نشان می دهند. با این حال، این یافته در حدود ۶۰ درصد بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی هایپرتروفیک دیده نمی شود.
افزایش تاخیری حجم قلب در MRI قلبی معمولا در کاردیومیوپاتی های اتساعی غیر ایسکمیک نیز دیده شده و می تواند به تمایز کاردیومیوپاتی از سندرم قلب ورزشکار کمک کند. با این حال، این یافته در ۶۸ درصد بیمارانی که از نظر ژنتیکی کاردیومیوپاتی اتساعی آن ها اثبات شده وجود ندارد. تکنیک های نقشه برداری T1 نیز توانایی هایی را در زمینه تمایز سندرم قلب ورزشکار و کاردیومیوپاتی اتساعی نشان داده اند اما برای تایید این موارد به مطالعات بیشتر نیاز است. با اینکه ظرفیت ورزشی اندازه گیری شده در تست استرس ورزش نمی تواند سبب تمایز بین سندرم قلب ورزشکار و کاردیومیوپاتی اتساعی شود، مشاهده کاهش ذﺧﯿﺮه ﻗﺪرت اﻧﻘﺒﺎﺿﯽ با ورزش در MRI قلبی می تواند به تشخیص کاردیومیوپاتی اتساعی در یک ورزشکار کمک کند.