تامپوناد قلبی یک سندرم بالینی است که بر اثر تجمع مایعات در فضای پریکاردیال ایجاد می شود و منجر به کاهش مایع بطنی و سازش همودینامیکی می شود. این شرایط، یک موقعیت اورژانسی پزشکی است و عوارض اِدِم ریوی، شوک و مرگ را به دنبال دارد.
تامپوناد قلبی چیست؟
تامپوناد قلبی زمانی رخ می دهد که مقدار مایع زیادی در فضای دور قلب جمع می شود. این مایع به قلب فشار وارد می کند و از پمپاژ صحیح جلوگیری می کند. قلب، توسط یک کیسه فیبروزی به نام پریکاردیوم احاطه شده است. این کیسه، از ۲ لایه نازک تشکیل شده است. مایع اضافی، از اصطکاک بین لایه ها به هنگام حرکت با ضربان های قلب، جلوگیری می کند.
در برخی موارد، مایع اضافه ای به طور غیر طبیعی بین این ۲ لایه جمع می شود. اگر تجمع مایع بیش از حد باشد، باعث می شود قلب به سختی انبساط پیدا کند. به دلیل فشار اضافه، خون کمتری از بدن وارد قلب می شود. این امر باعث می شود خون غنی از اکسیژن کمتری به بدن برسد. اگر مایع به سرعت در اطراف قلب جمع شود، می تواند منجر به تامپوناد قلبی کوتاه مدت (حاد) شود.
این شرایط در صورتی که به سرعت درمان نشود، می تواند خطرناک باشد. نوع دیگری از تامپوناد قلبی (نیمه حاد) زمانی رخ می دهد که مایع با سرعت کمتری در اطراف قلب جمع می شود. تامپوناد قلبی مشکل شایعی نیست. اما هرکسی ممکن است به این مشکل دچار شود.
چه چیزی باعث تامپوناد قلبی می شود؟
تامپوناد قلبی ناشی از تجمع مایعات در کیسه اطراف قلب می باشد. این تجمع مایعات، آب آوردن قلب نامیده می شود. اغلب اوقات، کیسه پریکارد نیز ملتهب می شود. برخی از مشکلات جسمانی که می توانند موجب تجمع مایعات شوند، عبارتند از:
- عفونت کیسه پریکارد
- سرطان
- التهاب کیسه پریکارد بر اثر حمله قلبی
- آسیب دیدگی بر اثر رویکردهای انجام شده روی قلب
- بیماری خود ایمنی
- واکنش به داروهای خاص
- پرتودرمانی در ناحیه قفسه سینه
- علل متابولیک، مانند نارسایی مزمن کلیه، با تجمع مایعات و سموم در بدن
- پس از جراحی قلب باز
علائم تامپوناد قلبی چه مواردی هستند؟
اکثر علائم تامپوناد قلبی حاد، شدید و ناگهانی هستند. در تامپوناد قلبی نیمه حاد، شما ممکن است در مراحل اولیه، هیچ علائمی نداشته باشید. اما علائم، معمولاً به مرور زمان بدتر می شوند. علائم احتمالی عبارتند از:
- درد یا ناراحتی قفسه سینه
- تنگی نفس
- تنفس سریع
- افزایش ضربان قلب
- بزرگ شدن رگ های گردن
- غش کردن
- ورم بازوها و پاها
- درد در سمت راست بالای شکم
- ناراحتی معده
- تب، در صورتی که دچار عفونت شده باشید
گاهی اوقات، تامپوناد قلبی حاد، می تواند منجر به فشار خون بسیار پایین شود. این شرایط می تواند موجب علائم شوک شود. علائم شوک شامل، سردی دست ها، پاها و انگشتان، رنگ پریدگی و ادرار کمتر از حد معمول می شود. علائم تامپوناد قلبی ممکن است شبیه به بیماری های دیگر به نظر برسد. همیشه برای تشخیص درست، به پزشک مراجعه کنید.
تامپوناد قلبی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک در مورد وضعیت سلامتی شما در گذشته، سؤالاتی می پرسد. شما همچنین باید تحت معاینه قرار بگیرید. زمانی که نفس عمیق می کشید، پزشک ممکن است متوجه افت بیش از حد فشار خون شود. برای تشخیص بهتر، ممکن است به انجام برخی آزمایشات نیاز باشد. این آزمایشات عبارتند از:
– اکو قلب، برای مشاهده مایع اطراف قلب و حرکت قلب
– نوار قلب (ECG)، برای بررسی ضربان الکتریکی قلب
– اشعه ایکس قفسه سینه برای مشاهده ساختار قلب
– سی تی اسکن یا ام آر آی
اگر هنوز علت تامپوناد قلبی شما مشخص نیست، پزشک باید سعی کند دلیل آن را پیدا کند. اگر علائم شوک را دارید، پیدا کردن علت تامپوناد قلبی، از اهمیت زیادی برخوردار است. برای پیدا کردن علت ممکن است به برخی از این آزمایشات نیاز داشته باشید:
- آزمایشات خون برای تشخیص عفونت
- آزمایشات خون برای تشخیص بیماری خودایمنی
- تحلیل مایع خارج شده از اطراف قلب برای بررسی سرطان یا عفونت
- آزمایشات خون برای پیدا کردن مشکلات متابولیکی
درمان تامپوناد قلبی
اغلب اوقات، تامپوناد قلبی یک مورد اضطراری پزشکی است و مایع پریکارد باید به سرعت تخلیه شود. رایج ترین رویکرد برای انجام چنین کاری، پریکاردیوسنتز می باشد. در این روش برای خارج کردن مایع اضافی، از یک سوزن و لوله نازک بلند (یک کاتتر) استفاده می شود. در موارد خاص، پزشک ممکن است از طریق جراحی، کیسه ی پریکارد را تخلیه کند.
در برخی موارد، جراح بخشی از پریکارد را بر می دارد. این کار به تشخیص علت تامپوناد کمک می کند. جراحی همچنین می تواند از تجمع دوباره مایعات پیشگیری کند. این عمل جراحی، “ایجاد پنجره در میوکارد” نامیده می شود.
اغلب اوقات، مدت کمی پس از تخلیه مایع اضافی، علائم این بیماری بهبود پیدا می کنند. نتیجه نهایی ممکن است به علت تجمع مایع، شدت تامپوناد، سرعت درمان و مشکلات جسمانی دیگر بستگی داشته باشد. معمولاً علاوه بر تخلیه مایع، درمان های دیگری نیز باید انجام شود که این درمان ها عبارتند از:
- درمانی که علت تجمع مایع را هدف گیری می کند. این درمان ممکن است شامل آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت باکتریایی باشد.
- بررسی دقیق با اکوکاردیوگرام
- داروها یا مایعات برای افزایش فشار خون
- داروی مسکن مانند آسپیرین
- داروهای ضدالتهابی مانند آسپیرین، ایبوپروفن، استروئیدها یا کلشی سین
- داروهایی برای کمک به قوی تر شدن ضربان قلب
- انتقال خون. اگر تجمع مایعات بر اثر ضربه یا پس از جراحی قلب باز باشد، ممکن است به انتقال خون نیاز داشته باشید.
عوارض احتمالی تامپوناد قلبی چه مواردی هستند؟
تامپوناد قلبی در صورتی که سریعاً درمان شود، اغلب هیچ عوارضی ندارد. اما در صورتی که درمان نشود، می تواند منجر به شوک شود. شوک می تواند مشکلاتی جدی را به همراه داشته باشد.
روش های پیشگیری از تامپوناد قلبی
شما می توانید با انجام اقدامات زیر، احتمال بروز تامپوناد قلبی را کاهش دهید.
- داشتن یک برنامه غذایی سالم
- انجام تمرینات ورزشی
- حفظ یک وزن سالم
- پرهیز از مصرف الکل
- مراجعه منظم به پزشک برای درمان هر گونه مشکلات جسمانی
گرچه، بسیاری از موارد تامپوناد قلبی قابل پیشگیری نیستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر دارای علائم تامپوناد قلبی هستید، سریعاً با پزشک تماس بگیرید. اگر مشکلات تنفسی، درد قفسه سینه یا علائم شوک را دارید، با اورژانس تماس بگیرید. برای رفتن به بیمارستان یا مرکز فوریت های پزشکی، خودتان رانندگی نکنید.
نکات کلیدی در مورد تامپوناد قلبی
- در تامپوناد قلبی، مایعی اضافی در کیسه اطراف قلب جمع می شود. مایع به قلب فشار وارد می کند، بنابراین قلب به طور طبیعی قادر به پمپاژ کردن نیست.
- اکثر موارد تامپوناد قلبی موارد اضطراری هستند و در صورت درمان نشدن می توانند منجر به شوک و در نهایت مرگ شوند.
- اکثر افراد مبتلا به تامپوناد قلبی به تخلیه مایع اطراف قلب خود نیاز دارند.
- اگر تامپوناد قلبی خفیف باشد، پزشک ممکن است از روش های دیگری برای تخلیه مایعات دور قلب استفاده کند.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
