شوک کاردیوژنیک یا شوک قلبی، یک وضعیت تهدید کننده حیات است که در آن، قلب به طور ناگهانی نمی تواند خون غنی از اکسیژن را به سراسر بدن پمپاژ کند. این شرایط، یک وضعیت اورژانسی است که معمولاً در اثر حمله قلبی ایجاد می شود. این عارضه به محض وقوع، نیاز به درمان فوری در بیمارستان دارد.
شوک کاردیوژنیک چیست؟
شوک کاردیوژنیک، به وضعیتی گفته می شود که در آن، قلب به طور ناگهانی قادر به پمپاژ خون غنی از اکسیژن به سراسر بدن نباشد. با نرسیدن خون و اکسیژن تازه به اندام ها و مغز، بدن دچار حالت شوک می گردد. شوک قلبی، یک فوریت پزشکی است. اگر شوک کاردیوژنیک درمان نشود، می تواند کشنده باشد.
تعاریف گوناگونی از شوک قلبی در طول سال ها مورد استفاده قرار گرفته است، که پرکاربردترین و پذیرفته شده ترین آن ها، در آخرین دستورالعمل انجمن قلب اروپا در مورد نارسایی قلبی ارائه گردید. این دستورالعمل، شوک قلبی را به عنوان نارسایی شدید قلبی، به همراه کاهش فشار خون، علی رغم وضعیت پر کنندگی مناسب (فشار خون سیستولیک <90mmHg)، و علائم بالینی یا آنالیزی کاهش میزان خون رسانی (به عنوان مثال، عرق سرد در اندام های انتهایی، کاهش حجم ادرار و افزایش لاکتات سرمی) تعریف می کند.
آیا شوک کاردیوژنیک کشنده است؟
شوک قلبی (CS)، علت اصلی مرگ، در بین بیمارانی که به دلیل سکته حاد قلبی (AMI) در بیمارستان بستری شده اند، می باشد. در حال حاضر، احتمال بروز شوک کاردیوژنیک بین ۳ تا ۱۳% تخمین زده می شود و علیرغم تلاش های انجام گرفته برای بهبود روند درمان و توسعه دستگاه های جدید برای کمک به پمپاژ بطنی و گردش خون، میزان مرگ و میر با این عارضه بسیار بالا (۴۰ تا %۵۰) است.
چه چیزی باعث بروز شوک کاردیوژنیک می شود؟
حمله شدید قلبی، می تواند به محفظه اصلی پمپاژ خون در قلب (بطن چپ) آسیب برساند. وقتی این اتفاق می افتد، بدن نمی تواند به اندازه کافی، خون غنی از اکسیژن دریافت کند. در موارد نادری از شوک کاردیوژنیک، محفظه پایینی موجود در سمت راست قلب (بطن راست) آسیب می بیند. بطن راست، خون را به ریه ها می فرستد، تا مجددا اکسیژن دریافت نماید و سپس به سراسر نقاط بدن برود.
سایر شرایطی که می توانند قلب را ضعیف کرده و منجر به بروز شوک کاردیوژنیک شوند، عبارتند از:
– میوکاردیت: التهاب عضله قلب
– اندوکاردیت: عفونت مخاط داخلی و دریچه های قلب
– آریتمی: ریتم غیرطبیعی قلب
– تامپوناد پریکارد: تجمع زیاد مایع یا خون در اطراف قلب
– آمبولی ریه: شریان ریه به طور ناگهانی، معمولاً توسط لخته خون، مسدود می شود.
در صورت بروز علائم سکته قلبی، باید فوراً تحت درمان قرار بگیرید، این علائم شامل موارد زیر است:
- درد قفسه سینه که بیش از چند دقیقه طول می کشد یا مکررا از بین می رود و باز می گردد. در این شرایط، ممکن است دچار احساس سنگینی، گرفتگی، پر بودن یا بی حس در قفسه سینه شوید. این موارد می تواند با احساس فشار، دردی مشابه سوزش سر دل، سوزش یا فشرده شدن همراه باشد.
- درد یا ناراحتی در بالاتنه و/یا نواحی پایینی دست چپ
- مشکل در تنفس
- تعریق یا عرق سرد
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- احساس ضعف شدید، سبکی سر و/یا اضطراب
علائم دیگر شوک کاردیوژنیک می تواند شامل موارد زیر باشد:
- گیجی یا عدم هوشیاری
- غش کردن
- افت شدید فشار خون
- ضعیف بودن نبض
- افزایش شدید سرعت تنفس
- کمتر بودن حجم ادرار از حالت عادی
- سردی دست ها و پاها
- رنگ پریده بودن پوست
علائم شوک کاردیوژنیک
علائم شوک کاردیوژنیک، در واکنش به کمبود خون غنی از اکسیژن در بدن رخ می دهد. علائمی که فرد تجربه می کند، به سرعت و مقدار افت فشار خون بستگی دارد. امکان دارد برخی از افراد، در ابتدا علائمی خفیف را تجربه کنند، در حالی که سایرین ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند و بلافاصله هوشیاری خود را از دست بدهند.
علائم و نشانه های احتمالی این عارضه عبارتند از:
- افت ناگهانی فشار خون
- کند شدن ضربان قلب
- برآمدگی رگ های گردن
- ورم پا
- رنگ پریدگی و کبودی پوست (متمایل شدن رنگ پوست به آبی)
- سرد شدن دست ها و پاها
- عرق کردن
- گیجی
- از دست دادن هوشیاری
- تنفس سریع و پی در پی
اگر فرد در این شرایط تحت درمان قرار نگیرد، شوک کاردیوژنیک می تواند سبب بروز عوارض تهدید کننده حیات، مانند آسیب دیدگی و نارسایی کامل اندام های بدن گردد. همچنین در برخی موارد می تواند کشنده باشد.
تشخیص شوک کاردیوژنیک
از چندین آزمایش می توان برای تشخیص شوک کاردیوژنیک استفاده کرد؛ از جمله:
فشار خون
شوک قلبی معمولاً باعث افت فشار خون می شود.
آنژیوگرافی
در این روش، یک لوله بلند و نازک، به نام کاتتر، از طریق یک برش کوچک (معمولاً در ناحیه کشاله ران یا مچ دست)، درون شریان قرار گفته و سپس با تزریق رنگ، به جستجوی مناطق مسدود شده در شریان ها می پردازند. پزشک همچنین می تواند از کاتتریزاسیون، برای بررسی میزان خون پمپاژ شده با هر ضربه از قلب (برون ده قلب) استفاده نماید.
نوار قلب
ثبت فعالیت الکتریکی قلب برای مشخص شدن آنومالی ها
اکوکاردیوگرافی
سونوگرافی قلب برای بررسی عملکرد قلب
تصویربرداری از قفسه سینه با اشعه ایکس
برای بررسی وجود مایعات در ریه ها تصویربرداری از قلب و عروق خونی.
آزمایش خون
برای بررسی سطح اکسیژن خون و آسیب دیدگی اندام های اصلی مانند کلیه و کبد.
درمان بیماران مبتلا به شوک کاردیوژنیک
شوک قلبی، یک وضعیت تهدید کننده حیات است و بیماران نیاز به درمان اورژانسی دارند. مهمترین بخش درمان، بهبود جریان خون و اکسیژن رسانی به اندام های اصلی برای جلوگیری از بروز آسیب است. درمان این عارضه می تواند شامل موارد زیر باشد:
- کمک های حیاتی برای بازگرداندن جریان خون به اندام های اصلی
- استفاده از دارو برای تقویت قلب، جلوگیری از لخته شدن خون و رساندن خون بیشتر به اندام های اصلی
- استفاده از دستگاه هایی که به قلب، در پمپاژ خون کافی به اندام های حیاتی و سایر نقاط بدن کمک می کنند.
ریسک فاکتورهای بروز شوک قلبی
عوامل متعددی می توانند خطر بروز شوک قلبی را افزایش دهند؛ از جمله:
- افزایش سن
- نارسایی قلبی
- سابقه حمله قلبی. این خطر، در زنان بیشتر است.
- بیماری عروق کرونر قلب
- فشار خون بالا
- دیابت
آیا می توان از بروز شوک کاردیوژنیک جلوگیری کرد؟
از آنجا که شوک کاردیوژنیک، معمولاً در اثر حمله قلبی ایجاد می شود، درمان فوری سکته قلبی، بهترین راه برای جلوگیری از بروز شوک قلبی می باشد.
برای اطلاع از خطر ابتلا به بیماری های قلبی، به پزشک مراجعه کرده و اقدامات لازم را برای بهبود سلامت قلب خود انجام دهید. اگر مبتلا به بیماری عروق کرونر (CAD) هستید، حتما طبق توصیه های انجام شده به پزشک مراجعه نمایید و تمام مراحل موجود در برنامه درمانی خود را (مصرف داروها، تغییر شیوه زندگی و غیره) انجام دهید.
شوک کاردیوژنیک چگونه بر زندگی فرد تأثیر می گذارد؟
تاثیر شوک کاردیوژنیک بر زندگی افراد، بستگی به سرعت درمان آن دارد. هرچه فرد، مدت زمان کمتری در شوک باقی بماند، بهتر است؛ زیرا آسیب کمتری به اندام های اصلی او وارد می گردد. درصورتی که این عارضه درمان نشود، می تواند کشنده باشد.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
