قلب انسان از چهار بخش، دو دهلیز (بخش بالایی قلب) و دو بطن (بخش پایینی قلب) تشکیل شده است. برای ورود خون به هر کدام از این ۴ بخش دریچه ای وجود دارد. در نتیجه، قلب انسان ۴ دریچه دارد. این دریچه‌ها از جریان خون به عقب جلوگیری می‌کنند. دریچه های قلب انسان بافتی هستند که در هر انتهای دو بطن (دریچه‌های پایین قلب) قرار دارند. آن‌ها به عنوان ورودی‌های یک طرفه خون در یک طرف بطن و خروجی‌های یک طرفه خون در طرف دیگر بطن عمل می‌کنند.
نام دریچه های قلب
دریچه های نرمال سه لختی هستند، به جز دریچه میترال که دو لختی است. نام دریچه های قلب به صورت زیر است:
- دریچه تریکوسپید: بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد.
- دریچه ریوی: بین بطن راست و شریان ریوی قرار دارد.
- دریچه میترال: بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد.
- دریچه آئورت: بین بطن چپ و آئورت قرار دارد.
دریچه سه لختی یا تریکوسپید (بزرگ ترین دریچه قلب)
دریچه تریکوسپید که بزرگ ترین دریچه قلب است، دهلیزی بطنی راست نیز نامیده می‌شود. این دریچه دهلیز راست را از بطن راست جدا میکند. در واقع دریچه تریکوسپید اجازه می‌دهد تا خون از دهلیز راست به بطن راست جریان یابد و از برگشت خون از بطن راست به دهلیز راست جلوگیری میکند. مشکلاتی که این دریچه ممکن است پیدا کند عبارتند از: انسداد دریچه، نارسایی دریچه و تنگی عضله
دریچه ریوی
دریچه ریوی، درچه‌ی سه لتی نیمه هلالی قلب است. این دریچه بطن راست را از شریان ریوی جدا میکند. دریچه ریوی اجازه می‌دهد تا خون از بطن راست به ریه‌ها (از طریق شریان ریوی) پمپ شود و در آنجا اکسیژن دریافت کند. این دریچه همچنین از برگشت خون از شریان ریوی به بطن راست جلوگیری میکند. مشکلات دریچه ریوی شامل تنگی دریچه و نارسایی دریچه است.
دریچه آئورت
دریچه آئورت به صورت معمول دریچه‌ای سه لختی است. در صورتی که به صورت مادرزادی این دریچه غیر عادی باشد، دو لختی می شود. دریچه آئورت بطن چپ را از آئورت جدا میکند. این دریچه اجازه می‌دهد خون از بطن چپ از طریق آئورت از قلب خارج شود و از برگشت خون از آئورت به بطن چپ جلوگیری میکند. مشکلات دریچه آئورت شامل نارسایی آئورت و تنگی آئورت می شود.
در زیر عکس دریچه های قلب را مشاهده می کنید که جایگاه هر دریچه را نشان می دهد.
دریچه دو لختی قلب یا دریچه میترال
دریچه‌ها از فلپ‌های محکم و نازک بافتی به نام کاسپ ساخته شده‌اند. دهانه‌های دریچه میترال باز می‌شوند تا در طی نیمی از ضربان قلب، خون از طریق فشار به جلو حرکت کند. سپس دریچه‌های میترال بسته می‌شوند تا جریان خون در نیمه دیگر ضربان قلب به عقب حرکت کند.
دریچه میترال فقط دو دهانه دارد. دریچه های آئورت، ریوی و تریکوسپید دارای سه دهانه هستند. این دهانه‌ها به حلقه‌ای از بافت رشته‌ای به نام آنولوس متصل و پشتیبانی می‌شوند. آنولوس به حفظ شکل مناسب دریچه‌ها کمک میکند.
نحوه‌ی عملکرد دریچه‌های قلب انسان
چهار دریچه باید باز و بسته شوند تا خون از طریق قلب جریان یابد. مراحل زیر نحوه جریان خون در قلب را نشان می‌دهد و نحوه کار هر دریچه را برای حرکت خون نشان می‌دهد.
۱. دریچه سه لختی تریکوسپید و میترال باز می شوند
خون از طریق دریچه تریکوسپید، از دهلیز راست به داخل بطن راست و از طریق دریچه میترال، از دهلیز چپ به بطن چپ جریان می‌یابد.
۲. دریچه سه لختی تریکوسپید و میترال بسته می شوند
وقتی بطن راست پر شد، دریچه تریکوسپید بسته می‌شود و از جریان خون به سمت عقب در دهلیز راست، جلوگیری میکند. وقتی بطن چپ پر شد، دریچه میترال بسته می‌شود و با انقباض بطن، از برگشت خون به دهلیز چپ جلوگیری میکند.
۳. دریچه ریوی و آئورت باز می شوند
با شروع انقباض بطن راست، دریچه ریوی مجبور به باز شدن می‌شود. خون از بطن راست از طریق دریچه ریوی به داخل رگ ریوی به ریه.ها منتقل می‌شود. با شروع انقباض بطن چپ، دریچه آئورت باز می‌شود. خون از بطن چپ از طریق دریچه آئورت خارج می‌شود. آئورت به بسیاری از عروق منشعب شده و خون را به بدن می‌رساند.
۴. دریچه‌های ریوی و آئورت بسته می شوند
وقتی بطن راست منقبض شد و شروع به شل شدن کرد ( شروع فاز استراحت)، دریچه ریوی بسته می‌شود. این باعث می‌شود خون به بطن راست برگردد. با انقباض بطن چپ و شروع فاز استراحت، دریچه آئورت بسته می‌شود. این باعث می‌شود خون به بطن چپ برگردد.
این الگو تکرار می‌شود و باعث جریان مداوم خون به قلب، ریه‌ها و بدن می‌شود. چهار دریچه قلب که به طور معمول کار می‌کنند اطمینان حاصل می‌کنند که خون همیشه آزادانه در یک جهت جریان دارد و هیچ نشتی به عقب وجود ندارد.
نحوه‌ی عملکرد دریچه‌های قلب انسان
دریچه‌های قلب می‌توانند چندین مشکل داشته باشند که در زیر توضیح داده ایم.
نارسایی یا نشتی دریچه قلب
این بیماری بدان معناست که دریچه کاملا بسته نمی‌شود و خون از طریق دریچه به عقب جریان می‌یابد. این امر منجر به نشت خون از دهانه بطنی به دهلیزها در مورد دریچه‌های میترال و سه لختی می‌شود و یا اینکه در مورد دریچه‌های آئورت و ریوی، به داخل بطن ها نشت می کند. این می تواند باعث شود که حفره‌ها بیش از حد کار کنند زیرا خون اضافی را که پس داده‌اند دوباره جمع می‌کنند.
با گذشت زمان، این کار می‌تواند باعث تغییرات ساختاری و عملکردی در حفره‌های قلب شود. این تغییرات، از پمپاژ طبیعی خون در حفره ها جلوگیری میکند.
استنوز یا تنگی دریچه
در این بیماری دریچه به درستی باز نمی‌شود. این امر پمپاژ خون از طریق دریچه تنگ شده را برای قلب دشوارتر میکند. قلب باید از نیروی بیشتری برای پمپاژ خون از طریق دریچه سفت (استنوتیک) استفاده کند. این امر همچنین می‌تواند باعث تغییرات ساختاری و عملکردی در حفره‌های مختلف قلب شود که این تغییرات از پمپاژ خون به طور طبیعی توسط قلب جلوگیری میکند.
آترزیا
این بدان معنی است که دهانه‌ی دریچه قلب در دوران کودکی به طور طبیعی رشد نمی‌کند. در این بیماری، از عبور خون از دهلیز به بطن یا از بطن به شریان ریوی یا آئورت جلوگیری می‌شود و خون باید مسیر دیگری برای عبور پیدا کند. این بیماری معمولاً مادرزادی است و سبب نقص در دیواره‌ی دهلیزی و یا بروز نقص در دیواره‌ی بطنی می‌شود.
وقتی دریچه‌های قلب نتوانند به درستی باز و بسته شوند، آسیب به قلب می‌تواند جدی باشد. این آسیب همچنین می‌تواند بر توانایی قلب در پمپاژ خون از طریق بدن تأثیر بگذارد.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
