بیماری قلبی مادرزادی یا نقص مادرزادی قلب، نوعی ناهنجاری قلبی از بدو تولد می باشد. این مشکل می تواند بر روی قسمت های زیر تأثیر بگذارد:
- دیواره های قلب
- دریچه های قلب
- عروق خونی
نقایص مادرزادی قلب بسیاری وجود دارند که ممکن است ساده باشند وعلامتی ایجاد نکنند یا پیچیده بوده و باعث ایجاد علائم شدید شوند و خطر مرگ داشته باشند. طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، کودکان و بزرگسالان بسیاری به نقایص مادرزادی قلب مبتلا هستند. درمان و پیگیری نقص در طی چند دهه گذشته به شدت بهبود یافته است، بنابراین تقریباً همه کودکان مبتلا به نقص قلبی زنده می مانند. برخی در طول زندگی خود به مراقبت مداوم از نقص قلبی خود نیاز دارند. با این حال، بسیاری علی رغم شرایطی که دارند، زندگی فعالی را ادامه می دهند.
انواع بیماری های قلبی مادرزادی
اگرچه انواع نقایص قلبی مادرزادی بسیاری وجود دارد، اما می توان آن ها را به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
- نقص در دریچه قلب. دریچه های داخل قلب که جریان خون را هدایت می کنند ممکن است بسته شوند یا نشت داشته باشند. این حالت در توانایی قلب برای پمپاژ مناسب خون اختلال ایجاد می کند.
- نقص در دیواره قلب. دیواره های طبیعی که بین دو سمت چپ و راست و حفره های فوقانی و تحتانی قلب وجود دارند ممکن است به طور صحیح رشد نکنند، باعث بازگشت مناسب خون به قلب نشوند یا خون در مکان هایی نامناسب تجمع یابد. این نقص به قلب فشار می آورد تا بیشتر کار کند، که ممکن است منجر به فشار خون بالا شود.
- نقص در عروق خونی، شریان ها و وریدهایی که خون را به قلب می برند و به بدن بازمی گردانند ممکن است به درستی عمل نکنند. این حالت می تواند جریان خون را کاهش دهد یا مسدود کند و منجر به عوارض مختلفی شود.
بیماری قلبی مادرزادی سیانوتیک و غیرسیانوتیک
بسیاری از پزشکان بیماری قلبی مادرزادی را به دو گروه بیماری قلبی مادرزادی سیانوتیک و بیماری قلبی مادرزادی غیرسیانوتیک دسته بندی می کنند. در هر دو نوع، قلب خون را به اندازه کافی پمپ نمی کند. تفاوت اصلی آن ها در این است که بیماری قلبی مادرزادی سیانوتیک باعث کمبود اکسیژن در خون می شو، و بیماری قلبی مادرزادی غیرسیانوتیک باعث این حالت نمی شود. نوزادانی که سطح اکسیژن کاهش یافته دارند، ممکن است دچار تنگی نفس و کبودی پوست شوند. نوزادانی که اکسیژن کافی در خون داشته باشند، این علائم را ندارند، اما ممکن است بعداً در زندگی دچار عوارضی مانند فشار خون بالا شوند.
علائم بیماری قلبی مادرزادی چیست؟
نقص مادرزادی قلب اغلب با سونوگرافی در زمان بارداری تشخیص داده می شود. به عنوان مثال اگر پزشک ضربان قلب غیرطبیعی بشنود، ممکن است با انجام آزمایشات خاصی این مسئله را بیشتر بررسی کند. آزمایشات مورد نظر شامل اکوکاردیوگرافی، گرافی از قفسه سینه با اشعه ایکس یا سی اسکن یا ام آر آی می باشد. اگر بیماری قلبی مادرزادی تشخیص داده شود، باید متخصصان مناسب در هنگام زایمان در دسترس باشند.
در برخی موارد، علائم نقص مادرزادی قلب ممکن است تا مدت کوتاهی پس از تولد ظاهر نشوند. نوزادان تازه متولد شده با نقص قلب ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- لب ها، پوست، انگشتان و انگشتان پا مایل به آبی
- تنگی نفس یا مشکل در تنفس
- مشکلات تغذیه ای
- وزن کم هنگام تولد
- درد قفسه سینه
- تاخیر در رشد
در موارد دیگر، علائم نقص مادرزادی قلب ممکن است تا سال ها پس از تولد ظاهر نشوند. علائمی که با تاخیر ایجاد می شوند عبارتند از:
- ریتم غیر طبیعی قلب
- سرگیجه
- مشکل در تنفس
- غش
- تورم
- خستگی
چه عواملی باعث بیماری قلبی مادرزادی می شوند؟
بیماری قلبی مادرزادی در نتیجه اشکال در رشد اولیه ساختار قلب ایجاد می شود. این نقص به طور معمول با جریان طبیعی خون در قلب تداخل پیدا می کند، که ممکن است بر روی تنفس تأثیر بگذارد. اگرچه علت اصلی اشکال در رشد اولیه ساختار قلب هنوز مشخص نشده است، اما برخی علل مشکوک شامل موارد زیر می باشند:
- نقص قلبی ممکن است ژنتیکی باشد.
- مصرف برخی از داروها در دوران بارداری، کودک را در معرض خطر نقص قلبی قرار می دهد.
- استفاده از الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری می تواند خطر نقص قلبی را در کودک افزایش دهد.
- مادرانی که در سه ماهه اول بارداری دچار عفونت ویروسی شده اند، احتمال نقص قلبی در کودک را افزایش می دهند.
- افزایش سطح قند خون، مانند دیابت، ممکن است بر رشد کودکان تأثیر بگذارد.
بیماری قلبی مادرزادی چگونه درمان می شود؟
درمان نقص مادرزادی قلب به نوع و شدت نقص بستگی دارد. برخی از نوزادان دارای نقص قلبی خفیف هستند که با گذشت زمان خود به خود بهبود می یابد. برخی دیگر ممکن است نقص شدیدی داشته باشند که نیاز به درمان داشته باشد. در این موارد، درمان ها شامل موارد زیر می باشد:
درمان با دارو
داروهای مختلفی به عملکرد قلب کمک می کنند. برخی از آن ها می توانند باعث جلوگیری از تشکیل لخته های خون یا کنترل ضربان قلب نامنظم نیز شوند.
دستگاه های قلبی قابل کاشت
گاهی می توان با استفاده از دستگاه های خاص از جمله دستگاه های ضربان ساز قلبی و دفیبریلاتورهای قلبی-عروقی قابل کاشت از عوارض مرتبط با نقایص مادرزادی قلب پیشگیری کرد. ضربان ساز قلبی می تواند به تنظیم ضربان غیر طبیعی قلب کمک کند و دفیبریلاتور قلبی-عروقی قابل کاشت می تواند ضربان های نامنظم قلبی که تهدید کننده زندگی هستند، را اصلاح کند.
کاتتریزاسیون
تکنیک های کاتتریزاسیون به پزشکان این امکان را می دهد تا برخی از نقایص مادرزادی قلب را بدون باز کردن قفسه سینه ترمیم کنند. در طی این روش ها، پزشک یک لوله نازک را به داخل ورید پا وارد کرده و آن را به سمت قلب هدایت می کند. هنگامی که کاتتر در موقعیت صحیح قرار گرفت، پزشک ابزار کوچکی را از طریق کاتتر به قلب می فرستد تا نقص را برطرف کند.
عمل جراحی قلب باز
اگر کاتتریزاسیون برای ترمیم نقص مادرزادی قلب موثر نباشد، ممکن است نیاز به این نوع جراحی باشد. یک جراح می تواند برای بستن سوراخ های قلب، ترمیم دریچه های قلب یا عروق خونی گشاد شده، جراحی قلب باز انجام دهد.
پیوند قلب
در موارد نادری که نقص مادرزادی قلب بیش از حد پیچیده باشد، ممکن است نیاز به پیوند قلب باشد. در طی این روش، قلب کودک با یک قلب سالم فرد دیگری جایگزین می شود.
بیماری قلبی مادرزادی در بزرگسالان
تشخیص و درمان تقایص قلبی بسته به نوع آن ها ممکن است اندکی پس از تولد، در دوران کودکی یا در بزرگسالی آغاز شود. برخی از نقص ها تا زمانی که فرد بزرگ نشود، هیچ علامتی ایجاد نمی کنند، بنابراین ممکن است تشخیص و درمان به تعویق بیفتد. در این موارد، علائم تاخیری نقص مادرزادی قلبی شامل موارد زیر می باشد:
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- کاهش توانایی در ورزش
- خستگی سریع
درمان بیماری مادرزادی قلب در بزرگسالان نیز بسته به شدت نقص قلب می تواند متفاوت باشد. برخی افراد ممکن است فقط نیاز به پیگیری و نظارت دقیق و برخی دیگر نیاز به دارو و جراحی داشته باشند.
در برخی موارد، نقایصی که در کودکی درمان شده اند، ممکن است در بزرگسالی مجدد مشکلاتی را ایجاد کنند. ترمیم اولیه ممکن است دیگر موثر نباشد یا نقص اولیه با گذشت زمان بدتر شود. بافت اسکاری که در اطراف محل ترمیم ایجاد شده است نیز ممکن است در نهایت مشکلاتی مانند آریتمی قلبی ایجاد کند.
بهتر است برای پیگیری و مراقبت به پزشک خود مراجعه کنید. گزینه های درمانی ممکن است بیماری شما را درمان نکنند، اما می توانند به شما در حفظ زندگی فعال کمک کنند. همچنین خطر ابتلا به عوارض جدی مانند عفونت های قلبی، نارسایی قلبی و سکته را کاهش می دهند.
چگونه می توان از بیماری قلبی مادرزادی پیشگیری کرد؟
زنانی که باردار هستند یا قصد باردار شدن دارند می توانند اقدامات احتیاطی خاصی را برای کاهش خطر نقص مادرزادی قلبی در کودکانشان انجام دهند ازجمله :
- اگر قصد باردار شدن دارید، در مورد هر داروی مصرفی تجویز شده یا بدون نسخه با پزشک خود مشورت کنید.
- اگر دیابت دارید، قبل از بارداری سطح قند خون خود را کنترل کنید. همچنین برای کنترل بیماری در دوران بارداری با پزشک خود همکاری کنید.
- اگر در برابر سرخچه یا سرخک آلمانی واکسینه نشده اید، از قرار گرفتن در معرض این بیماری ها خودداری کنید و در مورد گزینه های پیشگیری با پزشک خود مشورت کنید.
- اگر سابقه خانوادگی نقص قلبی مادرزادی دارید، از پزشک خود در مورد غربالگری ژنتیکی سوال نمایید. برخی از ژن ها ممکن است باعث رشد غیر طبیعی قلب شوند.
- از نوشیدن الکل و استفاده از مواد مخدر در دوران بارداری خودداری کنید.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
