مقدار فشار خون افراد با دو عدد متفاوت ثبت می شود: فشار خون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک. این دو عدد منعکس کننده جنبه های مختلف فشار وارد شده توسط خون، هنگام عبور از رگ هاست. قلب خون را با وارد کردن فشار زیاد به درون شریان ها پمپ می کند. پزشکان از فشار خون به عنوان راهی برای اندازه گیری نیرو وارد شده توسط این خون متحرک به دیواره شریان ها، استفاده می کنند. از آنجا که قلب دائما در حال تپیدن است، جریان خون درون رگ ها ثابت نیست (مانند شلنگ آتشنشانی)، بلکه ضربان دار است و جریان خون و فشاری که به دیواره رگ وارد می کند، هر لحظه در نوسان است.
خواندن فشار خون
- میزان فشار خون به صورت ۱۲۰/۸۰ نوشته می شود.
- و اینگونه خوانده می شود: "۱۲۰ روی ۸۰".
- میزان فشار خون سیستولیک بیشتر است.
- میزان فشار خون دیاستولیک کمتر است.
- واحد اندازه گیری فشارخون میلی متر جیوه (mmHg) است.
فشارهای سیستولیک و دیاستولیک هر دو مهم هستند. بالا بودن اعداد خوانده شده، می تواند نشانه هایپرتنشن (فشار خون بالا) باشد. در صورتی که اعداد خوانده شده پایین باشد، ممکن است جریان خون کافی به اندام های حیاتی، مانند مغز نرسد.
فشار خون سیستولیک چیست؟
فشاری که از طریق جریان خون به رگ ها وارد می شود ثابت نیست بلکه پویا است و دائماً آنچه قلب در یک لحظه انجام می دهد را منعکس می کند. هنگامی که قلب به طور فعال می تپد (اتفاقی به نام “سیستول”)، خون را به داخل رگ ها می فرستد. این بیرون ریختن دینامیکی خون به رگ ها باعث می شود فشار داخل رگ افزایش یابد. به بالاترین نقطه ای که فشار خون در طی انقباض فعال قلب می رسد، فشار خون سیستولیک گفته می شود.
فشار خون سیستولیک “طبیعی” هنگامی که فرد آرام نشسته است معادل ۱۲۰ میلی متر جیوه یا کمتر می باشد.
فشار خون سیستولیک بالا
هنگامی که فرد در حال ورزش است، در طی دوره های استرس عاطفی، یا هر زمان دیگری که ضربان قلب بیش از حالت استراحت باشد، نیروی انقباض قلب افزایش یافته و فشار سیستولیک بالا می رود. افزایش فشار خون سیستولیک که در این شرایط استرس قلبی اتفاق می افتد کاملا طبیعی است. این امر توضیح می دهد که چرا اندازه گیری فشار خون در زمان استراحت، قبل از تشخیص هایپرتنشن بسیار مهم است.
فشار خون سیستولیک پایین
اگر فشار خون سیستولیک کمتر از حد نرمال باشد، هایپوتنشن سیستولیک رخ می دهد. اگر هایپوتنشن سیستولیک به اندازه کافی شدید باشد، می تواند باعث سبکی سر، سرگیجه، سنکوپ یا (اگر طولانی شود)، نارسایی عضو گردد.
در صورت کم شدن حجم خون (مانند کمبود شدید آب بدن یا یک دوره خونریزی شدید)، ضعف عضله قلب برای بیرون راندن خون به طور طبیعی (وضعیت معروف به کاردیومیوپاتی) یا ضعف و گشاد شدگی رگ های خونی (مانند سنکوپ وازوواگال) ممکن است هایپوتنشن سیستولیک رخ دهد. یک بیماری شایع که باعث بروز هایپوتنشن سیستولیک می شود، افت فشار خون ارتوستاتیک است.
فشار خون دیاستولیک چیست؟
فشار خون دیاستولیک، فشاری است که خون بین دو ضربان قلب به دیواره رگ اعمال می کند، یعنی زمانی که قلب به طور فعال خون را درون رگ ها نمی فرستد. پس از انقباض قلب، بطن ها برای لحظه ای شل می شوند تا بتوانند مجددا با خون پر شده، و آماده انقباض بعدی گردند. به این دوره از آرامش بطنی “دیاستول” و به فشار خون در طی دیاستول، فشار خون دیاستولیک گفته می شود.
فشار خون دیاستولیک “طبیعی” در هنگام استراحت ۸۰ میلی متر جیوه یا کمتر است. در هایپرتنشن، فشار خون دیاستولیک اغلب در هنگام استراحت افزایش می یابد. هایپوتنشن دیاستولیک (هنگامی که فشار خون دیاستولیک پایین است) ممکن است همراه با کمبود آب بدن، خونریزی یا گشاد شدن غیرطبیعی عروق، دیده شود.
ماکزیموم دقت در اندازه گیری فشارخون در هنگام استراحت
فشار خون بسیار پویا است و مقدار آن به فعالیت قلب و خاصیت ارتجاعی عروق بستگی دارد. همانطور که دیدیم، فشار خون به طور لحظه ای در حال تغییر است زیرا قلب دائما در حال نوسان بین سیستول و دیاستول می باشد. علاوه بر این، فشار خون سیستولیک و دیاستولیک (بیشترین و کمترین فشار خون طی هر چرخه قلبی) بسته به میزان فعالیت، حالت استرس، مقدار آب موجود در بدن و چندین مورد دیگر می تواند دقیقه به دقیقه دچار یک تغییر اساسی شود. یعنی، برای تشخیص دقیق فشار خون، باید تا حد امکان اثر عوامل “خارجی” کنترل گردد. استانداردی که متخصصان توصیه می کنند، این است که فشار خون پس از حداقل پنج دقیقه استراحت در محیطی آرام و گرم گرفته شود.
اندازه گیری فشار خون و تشخیص دقیق هایپرتنشن از این طریق در مطب های معمولی و پرتحرک پزشکان امروزی، بیش از آنچه که باید، چالش برانگیز است. به همین دلیل امروزه اکثر متخصصان قبل از تشخیص هایپرتنشن، فشار خون را با استفاده از هولتر مانیتورینگ فشارخون بررسی می کنند و بعد در مورد فشار خون شخص نظر می دهند.
کلام آخر
فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیانگر فشار درون رگ های خونی طی مراحل مختلف چرخه قلبی است. اندازه گیری دقیق هر دو این مقادیر در تشخیص و کنترل فشار خون مهم است.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
