پیش از تولد نوزاد، خون جنین برای اکسیژن دار شدن، نیازی به عبور از ریه ها ندارد. مجرای شریانی باز (PDA) که اصطلاح عامیانه آن وجود رگ اضافه در قلب است، یک مشکل قلبی است که باعث می شود خون ریه ها را دور بزند. گرچه، در زمان تولد نوزاد، خون باید در ریه ها اکسیژن کافی دریافت کند و این حفره بسته شود. در صورتی که مجرای شریانی هنوز باز باشد، ممکن است خون، این مرحله ی ضروری گردش خون را دور بزند. حفره ی باز، مجرای شریانی باز یا بسته نشده نامیده می شود.
منظور از رگ اضافه در قلب چیست؟
رگ اضافه در قلب (PDA)، یک رگ خونی اضافه در نوزادان است که پیش از تولد و یا بلافاصله پس از تولد یافت می شود. در اکثر نوزادان، مجرای شریانی باز در چند روز اول پس از تولد، خود به خود بسته می شود. اگر این مجرا مدت زمان طولانی تری باز بماند، ممکن است باعث شود خون بیشتری به ریه ها جریان پیدا کند. اگر رگ اضافه در قلب، بزرگ باشد، احتمال بروز مشکل بیشتر است.
برخی از مجراهای شریانی باز که زود بسته نمی شوند، در زمانی که کودک به سن ۱ سالگی می رسد، خود به خود بسته می شوند. در یک نوزاد نارس، به ویژه نوزادی که مبتلا به بیماری ریوی می باشد، احتمال باز ماندن یک مجرای شریانی باز، بیشتر است. زمانی که این اتفاق رخ می دهد، ممکن است لازم باشد پزشکان رگ اضافه در قلب را ببندند.
علت به وجود آمدن رگ اضافه قلب
رگ اضافه در قلب، یک مجرای طبیعی در دوران جنینی است که شریان اصلی بدن (آئورت) و شریان ریوی اصلی (شریان ریوی) را به هم متصل می کند. این مجرا باعث می شود که قبل از تولد، خون از ریه ها دور شود. تمام کودکان با مجرای شریانی باز متولد می شوند. پس از تولد، دیگر نیازی به این مجرا نیست و معمولاً در عرض چند روز اول پس از تولد، باریک و بسته می شود. گاهی اوقات، مجرا پس از تولد بسته نمی شود.
عدم بسته شدن مجرا در نوزادان نارس، بسیار شایع است، اما در نوزادان رسیده، نادر است. در اکثر کودکان، علت وجود رگ اضافه در قلب، ناشناخته است. برخی از کودکان، در کنار رگ اضافه قلب، نارسایی های قلبی دیگری نیز دارند.
علائم وجود رگ اضافه در قلب چیست؟
نوزادانی با رگ اضافه در قلب، ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- نبض جهشی (قوی و نیرومند)
- تنفس سریع
- خوب غذا نخوردن
- تنگی نفس
- عرق کردن در زمان غذا خوردن
- به آسانی خسته شدن
- رشد ضعیف
رگ اضافه قلب چه تأثیری روی قلب دارد؟
سمت چپ قلب، به طور طبیعی خون را به تمام بدن پمپاژ می کند و سمت راست بدن تنها عمل پمپاژ خون به ریه ها را انجام می دهد. در کودک مبتلا به رگ اضافه در قلب، خون اضافی از آئورت به شریان های ریوی پمپاژ می شود. اگر رگ اضافه در قلب، بزرگ باشد، خون اضافی پمپاژ شده به شریان های ریوی باعث می شود قلب و ریه ها سخت تر کار کنند و ریه ها دچار احتقان شوند.
عوارض رگ اضافه در قلب کودکان
اگر رگ اضافه در قلب کوچک باشد، هیچ علائمی ندارد، زیرا قلب و ریه ها نباید سخت تر کار کنند. تنها یافته ی غیر طبیعی، ممکن است نوعی خاصی از صدای سوفل باشد که با گوشی پزشکی شنیده می شود. اگر رگ اضافه در قلب، بزرگ باشد، کودک ممکن است سریعتر و سخت تر از حد معمول نفس بکشد.
نوزادان ممکن است در غذا خوردن و رشد خود با مشکلاتی مواجه شوند. تا چند هفته پس از تولد، علائمی ممکن است رخ ندهد. فشار بالا ممکن است در رگ های خونی ریه ها رخ دهد، زیرا خون بیشتر از حد طبیعی در آنجا پمپاژ می شود. این موضوع، به مرور زمان موجب آسیب دائمی به رگ های خونی ریه می شود.
عوارض رگ اضافه در قلب بزرگسالان
از آنجا که اکثر بیماران مبتلا به مجرای شریانی باز در زمان نوزادی تشخیص و درمان می شوند، نارسایی قلبی مادرزادی در میان بزرگسالان، نسبتاً نادر است. اکثر موارد رگ اضافه در قلب در بزرگسالان، کوچک تا متوسط هستند؛ پیدا کردن یک مجرای شریانی بزرگ در یک فرد بزرگسال غیرمعمول است.
علائم مجرای شریانی باز درمان نشده در یک فرد بزرگسال، شامل تنگی نفس و تپش قلب می شود. فرد بزرگسال مبتلا به PDA درمان نشده، بیشتر در معرض خطر اندوکاردیت باکتریایی؛ عفونت لایه های داخلی، دریچه ها یا شریان های قلب؛ قلب بزرگ شده (کاردیومیوپاتی)؛ فشار خون بالای ریوی؛ نارسایی قلبی احتقانی و مرگ قرار دارد.
رگ اضافه در قلب چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر فردی مشکوک به PDA باشد، پزشک از گوشی پزشکی (استتسکوپ) برای شنیدن صدای سوفله قلبی استفاده می کند. این صدا، اغلب اوقات در نوزادان مبتلا به رگ اضافه در قلب شنیده می شود. آزمایشات زیر نیز ممکن است لازم باشند:
– اشعه ایکس قفسه سینه
– نوار قلب، آزمایشی که فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری می کند و بزرگ شدگی قلب را می تواند نشان دهد.
– اکوی قلب، در نوزادان مبتلا به PDA، اکوی قلبی میزان بزرگی مجرا و نحوه عملکرد قلب را نشان می دهد.
– آزمایشات خون
درمان رگ اضافه در قلب کودکان
در اکثر نوزادان و کودکان، مجرای شریانی باز با عمل کاتتریزاسیون بسته می شود. کاتتر، یک لوله توخالی بلند، نازک و انعطاف پذیر است. برای بستن رگ اضافه در قلب، کاتتر وارد رگ خونی کشاله ران کودک می شود و به سوی قلب هدایت می شود. کاتتر دارای یک سیم پیچ (coil) است که در مجرای شریانی باز قرار داده می شود تا جریان خون درون آن را متوقف کند. این عمل، یک جراحی سرپایی است، یعنی کودک فقط چند ساعت در بیمارستان می ماند و همان روز به خانه می رود.
عمل کاتتریزاسیون، معمولاً بسیار موفقیت آمیز است. در بیش از ۹۵% بیماران، رگ اضافه در قلب به طور کامل بسته می شود و احتمال بروز عوارض بسیار کم است. در صورتی که نوزادان نارس، خیلی خیلی کوچک نباشند، این عمل را می توان زمانی که هنوز در بیمارستان هستند، انجام داد. نوزادان بسیار کوچک با مجرای شریانی بسیار بزرگ، برای بسته شدن مجرای شریانی باز، ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشند.
درمان رگ اضافه در قلب بزرگسالان
به طور کلی، پزشکان بستن رگ اضافه قلب را به تمام بیماران توصیه می کنند، مگر اینکه بیمار مبتلا به فشار خون بالای ریوی باشد. زیرا این بیماران در معرض عوارض قلبی و مرگ زودهنگام مربوط به رگ اضافه در قلب قرار دارند. بستن مجرای شریانی باز، می تواند عوارض را کاهش دهد، گردش خون را به حالت طبیعی برگرداند، علائم را از بین ببرد و خطر مرگ را کاهش دهد.
بستن رگ اضافه با جراحی باز
چندین دهه است که جراحی باز، یک روش استاندارد برای درمان رگ اضافه در قلب می باشد. جراح، در این عمل قفسه سینه را باز می کند و حفره را با بخیه یا گیره های تیتانیوم دائمی می بندد. امروزه، متخصصان برای بیمارانی با مجرای شریانی باز بزرگ، عمل جراحی باز را پیشنهاد می کنند.
ترمیم رگ اضافه قلب با کاتتریزاسیون
بیش از ۹۵ درصد از موارد مجرای شریانی باز را می توان با روش های مبتنی بر کاتتر ترمیم کرد. جراحی قفسه سینه با کمک ویدئو (VATS) یک عمل جدیدتر برای ترمیم رگ اضافه در قلب است. این روش، یک تکنیک کم تهاجمی است که در آن جراح با هدایت ویدئو، از طریق یک برش کوچک در قفسه سینه، عمل جراحی را انجام می دهد. جراحی از طریق کاتتر، کم تهاجمی ترین روش برای بستن رگ اضافه در قلب می باشد و بهترین روش برای جراحی PDA می باشد.
در این عمل، از طریق یک کاتتر، یک یا چند پیچ یا سیم پیچ به محل مجرای شریان باز فرستاده می شوند. دستگاه در دهانه ی بین دو رگ خونی قرار می گیرد و از کاتتر رها می شود. سیم پیچ، برای مسدود کردن مسیر، منبسط می شود. این دستگاه برای مسدود کردن رگ اضافه در قلب مانند یک درپوش تخلیه عمل می کند. در بیش از ۸۵ درصد این بیماران، یک سال پس از جراحی رگ اضافه در قلب به طور کامل بسته می شود.
عمل جراحی ترمیم مجرای شریانی باز در بزرگسالان، خیلی پیچیده تر از کودکان است. بزرگسالان مبتلا به مجرای شریانی باز، باید تحت نظر متخصص بیماری های قلبی مادرزادی باشند که در زمینه درمان این نقص خاص، تجربه دارد. پزشک متخصص، تمامی شرایط مانند اندازه رگ اضافه قلب، عوارض و سلامت عمومی بیمار را بررسی می کند تا بهترین روش جراحی را انتخاب کند. امروزه، دستگاهها و روش های درمانی به قدری پیشرفت کرده اند که بستن مجرای شریانی باز از راه پوست، باید اولین انتخاب برای تقریباً تمام بیماران باشد.
دکتر حسین دباغیان متخصص قلب و عروق – کلینیک قلب سلامت
